Ermənistan müstəqillik əldə etdikdən sonra da terrorçuluq xislətindən əl çəkməmiş və terroru daim dövlət səviyyəsində dəstəkləmiş, terrorçuluğu təcavüzkar siyasətinin əsas vasitələrindən birinə  çevirmişdir. Çoxsaylı faktlar, məhkəmə materialları sübut edir ki, Azərbaycanın dinc əhalisinə qarşı, o cümlədən törədilən digər terror aktları Ermənistanın xüsusi xidmət orqanları tərəfindən həyata keçirilmişdir.

1991-ci il noyabrın 20-də Qarakənd səmasında baş verən faciədə məhz qanlı erməni terrorunun növbəti səhifəsi idi. Həmin gün Azər­bay­canın qaymaqları sayılan bir qrup görkəmli dövlət xa­di­mini Ağdama aparan vertolyot ermənilər tərəfindən part­ladıldı və bu faciə nəticəsində xalqımız onlarla qəhrəman oğlunu itir­di. Həlak olanların arasında vaxtilə Səbail rayon Par­ti­ya Komitəsinin birinci katibi işləmiş Vəli Məmmədov da var­dı.

Vəli müəllimin və onunla birlikdə həlak olan Vətən oğul­larının əziz xatirəsi həmişə hörmətlə, həzin, kövrək xa­tirələrlə yad edilir. Vəli Məmmədovun əsil və­tən­pər­vər, səmimi ziyalı olduğu, onun yerinin bu gün daha çox gö­ründüyü 80 illiyinə həsr edilmiş “Vətənin Vəlisi” sə­nəd­li filmində çox gözəl əksini tapıb. Axı o dövrü xa­tır­la­yan­lar yaxşı bilirlər ki, Vəli müəllim pafoslu çıxışları, nitq­ləri ilə yadda qalmasa da, heç kəsin danışa bilmədiyi vaxt­larda qorxu bilmədən çox şeydən danışıb.

Öm­rünün son illərini Qarabağda keçirən Vəli Məm­mə­dov 1931-ci ilin yanvarın 7-də anadan olmuşdu. Anası Mi­na xanım almanəsilli, atası Hüseyn kişi isə Yardımlı ra­yo­nunun Şiləvəngə kəndindən idi. Vəli müəllim vətənini, xal­qını ürəkdən sevən bir insan idi. Milli bayramımız olan Hovruzun elliklə, təntənəli şəkildə qeyd olun­ma­sın­da onun zəhməti böyük olmuşdür. Bu milli bayramın ilk “sse­nari müəllifi” Şıxəli Qurbanov olmuşdusa, “qu­ru­luş­çu rejissoru” Vəli Məmmədov idi. “Vəli müəllim hansı kür­südə oturmasından asılı olmayaraq Azərbaycanın pər­vanəsiydi”. Bu, Sabir Rüstəmxanlının Vəli müəllim haq­qında dedikləridir. S.Rüstəmxanlının dediyinə görə, Ame­rikadan üzü bəri harada bir azərbaycanlı varsa, Və­li­nin işığına düşüb gedərdi. Milli ruhun dirçəlişi, milli bir­lik, Azərbaycanın tam müstəqilliyi və azadlığı onun ən bö­yük arzusu idi. 

Vəli Məmmədovun həyat yoldaşı Xalidə xanım o gün­lə­ri belə xatırlayır: “Vəli ömrünün son 6-7 ayını Qa­ra­bağ­da keçirdi. Azərbaycan KP MK-da nəzarət komitəsinin sədr müavini işləsə də, adı işdə olardı, tez-tez Qarabağa ge­dərdi. Təşkilat Komitəsinin üzvü olmasa da, onu Mə­həm­məd Əsədov ora cəlb etmişdi. Onlar 1991-ci ilin aprel ayın­dan avqustun 31-nə kimi Qarabağa gedib xeyli iş gör­dülər. Onda Qorbaçov erməni silahlılarından Qa­ra­ba­ğı təmizləmək barədə əmr vermişdi. Lakin bu əmr yerinə ye­tirilmədi”.

1990-cı ilin 20 yanvarında Bakıda baş verən qanlı faciə Mos­kvanı elə də narahat etməmişdi. O hadisələrin baş ver­diyi dövrlərdə “Literaturnaya qazeta”da SSRİ Ali So­ve­tinin 14-20 fevral sessiyası barədə məlumat verilən ya­zı­da bir məqam var. Fevralın 14-də iclasa sədrlik edən SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçov Bakıda heç nə olmamış ki­mi gündəlik üçün Anotoli İvanoviç Lukyanova söz ve­rib. Bu zaman Azərbaycandan olan deputat, Azərbaycan KP Bakı şəhər 26-lar rayon komitəsinin birinci katibi Vəli Məm­mədov həyacanla tribunaya tərəf qaçıb əvvəlcə ona söz verilməsini tələb edib. “Ancaq sədrlik edən elə bil heç bu­nu görmədi. Onda tribunaya həmin deputat cəsarətlə ya­naşıb, düz onun üzünə qışqırdı: “sizin burda oturmağa haq­qınız yoxdur”. Zalda olan mikrofonlardan da bərkdən söz istəyirdilər. Lukyanov isə bu vaxt sakitcə tribunanın da­lında dayanmışdı. Özünü itirmiş Mixail Sergeyeviç hey de­yirdi: “Yoldaşlar bir dəqiqə, bir dəqiqə...” Kimsə qış­qır­dı: “Mikrafon!” Ancaq mikrafonu qoşmadılar. Azər­bay­can­dan olan deputat bərkdən dedi: “Xahiş edirəm bütün mil­lətlərdən həlak olanların hamısını yad edək!” Ha­mı­dan əvvəl Mixail Sergeyeviç durdu. Beləliklə, sessiya bu də­fə ancaq Bakıda həlak olanları yad etdi”.

20 Yanvar faciəsi ərəfəsində yanvarın 19-dan 20-nə ke­çən gecə bütün raykomlara komendantlar təyin edil­miş­di. Komendantlar həmin gecə saat 11-12 radələrində ray­kom katiblərindən kabinetlərindən çıxmağı tələb edir­di­lər. Vəli müəllim isə həyatın hər məqamında öz cəsarətini gös­tərməyi bacarıb, kabinetindəki rus generalına “Mən bur­dan heç yerə getməyəcəyəm” deyib.

Vəli müəllim meydan hərakıtı ilə bağlı xatirələrində be­lə yazır: “Mənim başımı Meydan ağartdı, Dağlıq Qa­ra­bağ­da ermənilərin başımıza gətirdiyi bəlalar ağartdı. Mən mey­dana rəmz kimi yanaşıram. 26-lar rayonunun birinci ka­tibi olana qədər də xalq hərakatında iştirak edirdim. Hə­lə fevral hadisələri vaxtı. (1998-ci ilin əvvələrində) Si­ya­si Maarif evinin direktoru olsam da bütün yığıncaqlara gə­lirdim. Hətta bir dəfə Həsən Həsənov zarafatla dedi ki, “de­yəsən sənin də əlin var, harada gurluq olursa, sən ora­da­san”.

Vəli müəllim öz zəhmətilə yaşayan adam olub. Öm­rü­nün sonunadək borc ödəyirdi. Yazıçı Anar onun haq­qın­da xatirələrində yazırdı ki, Vəli üçün əqidə dəyişmək pal­tar dəyişmək kimi yüngül bir iş deyildi. Ən mühüm, ən “gə­lirli” partiya vəzifələrində illərlə tər tökə-tökə, də­ri­dən-qabıqdan çıxa-çıxa işləyib özüyçün heç nə qa­zan­ma­mış­dı, axır günlərinə qədər ehtiyac və borc içində yaşadı. İçin­də dolandığımız eybəcər cəmiyyətin əxlaqı belə idi ki, ha­ram pulla firavan günlər keçirən yox, halal maaşla ka­sıb­çılıq eləyənlər daha artıq xəcalət çəkməli olur: “Cib­lə­ri­ni doldurmağı bacarmayanlara isə hətta gülürlər də, “aciz­liyinə”, “əfəlliyinə”, “pul qırpa bilməməyinə” riş­xənd də edirdilər. Belələri üçün Vəli “Qəribə adam” idi...”

Vəli Məmmədov xatirələrdə məhz bu cür ya­şa­yır...

Xanoğlan Əhmədov

Məqalə, Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Media və Mülki Cəmiyyət İctimai Birliyinin həyata keçirdiyi “Vətən müharibəsi şəhidlərinin adlarının əbədiləşdirilməsi və tanıdılması” adlı layihəsi çərçivəsində çap olunur.