Əvvəlcə bunu deyim: bu günün ehtiyaclarına görə faydalı olacağını nəzərə alaraq, məlum həqiqətləri bu yazıda xülasə  şəklində sıralayacağam. Məlum həqiqətləri yaddan çıxaranlar və  sanki o həqiqətləri bilməyən kimi görünənlər də var.   Mahiyyətdən mahiyyətə doğru Türk mənşəli cəmiyyətlər Adriatik dənizindən Çin səddinə qədər gedib çıxan coğrafiyanın müxtəlif bölgələrində tarixlər yazıblar ki,bunun hamısı bir yerdə bir bütöv təşkil edən Türk tarixidir.Türk tarixi bu şəkildə araşdırılanda həqiqətlər dəlilləriylə birlikdə ortaya çıxarıla bilir. Bu gün  Türkiyə və qardaş Türk Cümhuriyyətləri,cəmiyyətləri,təbii şəkildə məsuliyyət daşımağa borcludurlar.Bildiyimiz kimi,strateji,demoqrafik,siyasi-iqtisadi baxımlardan Türkiyə Türk dünyasının birinci sırasında durur.Atatürk prinsipləri,Atatürkün böyük əsəri olan Türkiyə Cümhuriyyəti qardaş Türk Cümhuriyyətləri üçün nümunədir,modeldir.Ona görə Türkiyədəki ictimai proseslər,gəlişmələr olduqca böyük əhəmiyyətə malikdir.Atatürkün dahiliyi dünyanın bütün müstəmləkə millətlərinin, xalqlarının azadlıq yoluna işıq salıb və salmaqdadır. Müasir qlobal dəyişikliklər prosesi Türk Cümhuriyyətlərinin,Türk cəmiyyətlərinin gələcəyini Türkiyə toplumundakı  proseslərə bağlı hala gətirib.İmperializmin və onunla əməkdaşlıq edən əlaltılarının bu həqiqətə qarşı tutduqları mövqe və onların müxtəlif şəkildəki hücumlarının əvvəl-axır geri dönülməz şəkildə məğlubiyyətə düçar olmasını ürəkdən diləyirik. ********************************* Karamanlı Molla Qara Rüstəm  və  Şəriət yüksək məhkəməsinin sədri   Candarlı Qara Xəlil  Paşanın təklifiylə   I. Murad (1362-1389) dövründə qəbul edilən Pənc-yek (müharibədə əsir götürülülənlərin 1/5-nin  orduya alınması) qanunu XV əsrin ortalarında “Din dəyişdirmə” qanununa çevrildi.Qeyri-müsəlman cəmiyyətlərdən(Albaniya da daxil olmaqla) uşaqların dini dəyişdirilərək sarayın təhsil qurumu olan “Enderun”da (Osmanlı saraylarının xüsusi bölmələrində şagirdlərə dil,din,dövlət idarəçiliyi və protokol qaydalarının öyrədildiyi məktəb) mülki və hərbi kadrlar yetişdirildi.Bu minvalla,imperiyanın hərbi işləri və idarəçilik sahələri dinlərini dəyişdirənlərə   verildi.Digər tərəfdən,XİV əsrin ikinci yarısından başlayaraq, dövlət idarəçiliyində “ümmət” sistemi yaradıldı.Mülki və hərbi idarənin qapılarının Türklərə bağlanılmasına başlanaraq,Türklər ikinci kateqoriyaya daxil edildi və bunun nəticəsində imperiya etnik bir hovuza çevrildi.Din dəyişdirərək vəzifə əldə etmə və ümmətləşmə sistemində dinini dəyişdirənlərin və qeyri- Türk    müsəlman azlıqların və  etnik qrupların kimlik şüurlarının davam etməsinə imkan yaradıldı.Fəthlər   həyata keçirərək imperiyanın qurucu kimliyi  olan Türklük artıq XVİ əsrdə ümumilikdə  sistemdən kənarda qaldı.Dinini dəyişdirənlərin Türklərə qarşı təkəbbürlü,aşağılayıcı mövqeyi sistematik hala gəldi.Məlum olduğu kimi,müəyyən müddətdən sonra Türk soyundan olmayan ümmət nümayəndələri(qardaşları) əsrlərlə himayə edilərək sayğı gördükləri Osmanlı dövlətini və Türklüyü arxadan vurdular. Dini dəyişdirilən qrupun üstünlük kimi görülən xüsusiyyətləri onların  anadan gəlmə özəllikləri olmayıb daha çox Osmanlı imperiyasının onlara verdiyi əlahiddə dəyərin- “Enderun” təhsilinin onların psixologiyası üzərində yaratdığı təsirdən irəli gəlirdi. Türklüyün haqq etməyərək salındığı acınacaqlı vəziyyət xilaskar bir dahini gözləməkdəydi.O dahi tarix səhnəsinə çıxaraq “Ölkənin sahibi və dövlətin qurucusu olan biz Türklər  dövlətimizi  “Nəcib xalq” adı altında ərəblərə  və sarayın sadiq xidmətçisi olan albanlara fəda edilmişik”- deyə səsini yüksəltdi.Türkün  şərəfli tarixinin Türklük  gerçəyinə,öz kökünə qayıtmağın, Türkün gələcəyinin “Nə xoşbəxtəm ki,Türkəm”- kodunu,simvolunu dünyaya göstərdi.Bu xilaskar dahi də tayı-bərabəri  olmayan inqailablar,yeniliklər  etdi, Türk millətinə öz Türklüyünü qaytardı.”Kəndli bizim böyüyümüzdür”- deyərək kəndliləri onların haqqı olan şərəfli və yüksək yerə  çıxardı. Böyük Hunların əzəmətini davam etdirən Göytürklər dövründə möhtəşəm şəkildə ortaya çıxan “Türk varlığı” sonralar müxtəlif hücumlarla,transformasiyalarla kölgə altına alınaraq mənşəyindən uzaqlaşdırılmağa çalışıldı.XX əsrin əvvəlində  “Türk özəyi”nə qayıdış üçün edilən kövrək həmlələr yarımçıq aldı.Əsrlərdən sonra sadəcə Atatürk bu “Özəyə qayıdış”ı  yüksək səviyyədə və çox geniş miqyasda başlatdı. Osmanlı imperiyası ilə bağlı mənim  dediyim sözlər qəti şəkildə Osmanlını inkar etmək mənası daşımır.Osmanlı bizimdir,onun qələbələri də səhvləri də bizimdir.Bu səhvləri qınamaq,tənqid etmək də bizim haqqımızdır. Osmanlı dövründə formalaşan neqativ cəhətlər Cümhuriyyət dövrünə qədər gəlib çıxmışdı.Böyük Atatürkün ölümündən sonra əlverişli şərait taparaq canlanmağa başladı.Bu neqativ cəhətlər Türkiyəni hər sahədə zəiflətmək hətta parçalamaq  yolunda   imperializm üçün silah rolunu oynadı. Atatürkün prinsiplərindən güzəştə gedilməyə başlandı.Kamalist fəlsəfəyə qarşı hərəkətlər,addımlar bir-birinin ardınca gəldi.Acı həqiqət budur ki,Atatürkün öz əziz millətinə uzaqgörənliklə dediyi, hətta kəhanət  kimi xarakterizə edə biləcəyimiz   ən  təsirli tövsiyyəsi getdikcə nəzərə alınmadı və ya alındırmadı.O,dövlətə və cəmiyyətə qarşı meydana çıxa biləcək təhlükəni çox əvvəldən görərək əziz millətinə bunu tövsiyyə etmişdi:”Əziz millətimə bunu tövsiyyə edirəm ki,bağrında  yetişdirərək çox yüksəyə çıxaracağı adamların qanındakı,vicdanındakı əsl cövhəri təhlil etməyi diqqətindən bir an da olsa,yayındırmasın!” Bildiyimiz kimi,dini dəyişdirilənlənlərin,beyinlərində Enderun havasını daşıyanların fürsət gözləyən və güc toplayan mikro milliyyətçilərin birinci hədəfi Avropa Birliyinin tələblərindən də istifadə edərək “Osmanlılıq” adı altında etnik hovuzu yenidən canlandırmaqdan,üsuli-idarəni  qurucu Türklərə yad hala gətirməkdən,Türklüyü idarəçilikdən kənarda qoymaqdan başqa bir  şey deyil.Bunun üçün hər cür hiyləgər işlərə müraciət etməkdə və hətta xəyanətə yol verməkdə, fürsət düşən kimi xəyanət etməkdədirlər.Özlərini Türklükdən ayrı görmə hissini,ruhunu içlərində daşıyanlar meydanı boş görüb “Türkiyə vətəndaşı olmaqdan nə xoşbəxtəm!”- şəklindəki aldadıcı şüarı aktual hala gətirib Türkiyəni federal mozaikləşməyə qurban etməyə çalışırlar. “Yeni Osmanlılıq” ilğımına tərəf nəfəsləri kəsilərək yüyürənlər,yüksək  kreslolarda oturub  millətə fit çalanlar (mediada,kütləvi informasiya vasitələrində özlərinə yuva quranların çoxunun din dəyişdirənlərdən ibarət olduğunu da nəzərə  almalıyıq) “etnik mozaika”, “millət xarmanı” sevdasına  düşənlər bu gün Türkiyə  cəmiyyətini mühasirəyə alaraq,getdikcə bu mühasirəni daraldırlar.Haqqında söhbət gedən ilğımın baş tutması (Allah qoymasın) sadəcə Türkiyə üçün yox,dünya Türklüyü  üçün pis  nəticələrin olacağından xəbər verməkdədir. İndi yeri gəlmişkən,burada Məhməd Fuad Keçeçizadə Paşanın (1815-1869) bir sözünü xatırlatmaq yerinə düşər.Xarici işıər naziri Məhməd Fuad Keçəçizadə Paşa 1867-ci ildə Parisdəki bir görüşdə Fransa hökumətinin yüksək səlahiyyətli nümayəndələrindən biri Türkiyə hökumətinin zəif tərəflərindən bəhs edəndə  ona belə cavab vermişdi:”Türkiyə ən güclü dövlətlərdən biridir.Çünki 300 ildən bəri içəridən bizim, qıraqdan sizin  yıxmağa   çalışmağınıza baxmayaraq,bunu heç cür həyata keçirə bilməmişik” Fuad Paşanın sözünü əsas alaraq bunu deyə bilərik:”Türkiyə dövlətini yıxmaq üçün 452 ildir ki,(1867-ci illə müqayisədə) içəridən və bayırdan 1000 cür  tələlər qurulur,ancaq həyata keçirmək mümkün olmur.Həyata keçirilə bilməməsi də Allahın böyüklüyündəndir. İmperializmin,imperialist düşüncənin,onlarla əməkdaşlıq edənlərin hücum və fəaliyyətləri  həyatımızın bütün sahələrinə  yönəlmişdir.Aşağıda bu hücumların  incəsənət- ədəbiyyat sahəsindəki əks-sədalarından qısa şəkildə söz açacağıq. Xəyanət və şərəf mükafatı  Ədəbi əsərin keyfiyyəti,oxunması və bədii cəhətdən kamilliyi ilə ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı alması arasında birbaşa əlaqənin olmadığı artıq uzun müddətdən bəri şübhəyə yer qoymayacaq şəkildə müəyyənləşdirilib.Mükafatın verilməsi mexanizmi bunu özlüyündən nümayiş etdirimişdir.Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatının getdikcə daha çox qruplaşdığını və korporativ xarakter qazandığı açıqdır,Nobel komitəsi artıq çoxdan siyasi  quruma çevrilib.Özününü siyasi mənafe ölçülərinə uyğun gələn   və iştah açan  bir “yemək” tapan kimi onu tez-tələsik ləzzətlə yeyir.İştah isə dişin altındadır. Avropa-Qərb ölkələrindən olmayan namizədlər üçün mükafata “uyğun gəlməyin” ən əsas ölçüsü xəyanət və namizədin  Avropaçı-Qərbçi dünyagörüşünə tərəfdar olmasıdır.Haqqında söhbət gedən dünyagörüşünə malik olma prinsipi mükafata uyğun görülən şəxsləri seçənlər üçün dünyanın  hər yerində qüvvədədir.Keçmiş Şərq Bloku (Sovet-kommunist) ölkələri üçün Qərbə “qaçmağa”, “aradan çıxmağa”, və “rejimə müxalif olmağa”    üstünlük verilirdiMəsələn,İ.A.Bunin,B.Pasternak,A.Soljenitsın,C.Milos (Polşa), İ.Brodski.. İsveç Kral Akademiyası 1986-cı ildə ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatını Nigeriyalı dramaturq,yazıçı,şair,jurnalist Vole Şoyinkaya verdi.O,Afrikalılar arasında Nobel mükafatı alan birinci şəxs idi.Xristian Vole Şoyinka ingiliscə təhsil almış,ingilis məktəbini bitirmişdi. Siyasi-elmi  və bədii   mövzularda zəncisevənlərlər(neqrofillərlə) mübahisələr edən   V.Şoyinka  radikal şəkildə  Avropa dünyagörüşünün tərəfdarı idi.Ona görə öz ölkəsində tez-tez tənqidə məruz qalırdı.V.Şoyinkanın bu mövqeyi onun mükafatı almasında həlledici  olmuşdur-bu,açıq-aşkar görünür.Buna baxmayaraq,Nobel nitqini irqçiliyə qarşı mübarizə aparan Cənubi Afrikalı Nelson Mandelaya həsr etdi(atasının çamadanına yox) 2006-cı ildə Türkiyəli yazıçı Orhan Pamuk İsveç Krallıq Akademiyası jürisinin “yeməyi” oldu.Həqiqətdə isə ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı gizli qrupunun gözü Orhan Pamuku 2006-cı ildən əvvəl tutmuşdu.Orhan Pamuk “kürd və erməni soyqırımı” kimi əsassız sözlərlə öz ağalarının istəklərini yerinə gətirmişdi.Nəticədə mükafata “layiq görüldü” və sifətində güllər açdı. Orhan Pamukun ağlını itirərək Türklüyə qarşı çıxmasının,Türklüyə xəyanətinin yeganə səbəbi isə- onun Türk olmamasıdır.Bu xəyanətin tarixi mənbələri   yuxarıda izah edildiyi kimi,Osmanlı dövründə axtarılmalıdır.O dövrdə Türklüyə qarşı xəyanətin din dəyişdirmə-Enderun məktəbində dönmə sisteminin məhsulu olan mənbəyi tumurcuqlanmaya başlayaraq zaman keçdikcə daxili və xarici qüvvələrin böyük yardımıyla “yetişmiş”,cəmiyyət içində “xain yetişdirmək”- qurum halına gətirilmişdi.Cümhuriyyət dövründə isə böyük Atatürkün ölümündən sonra haqqında söhbət gedən qurum bir qədər forma dəyişdirərək yenidən fəaliyyət göstərməyə başladı.Bu gün bu qurumun idarəçisinin Qərb mənbəli olduğu açıq-aşkar bir həqiqətdir. Orhan Pamukun “soyqırım”  səfehləməsi” özünün bir tarixi mənbəyini,oxşarını da yada salırdı.Bu mənbə 24 oktyabr 1921-ci tarixli “Çərkəz millətinin böyük dövlətlərə,bəşəriyyətə və sivil dünyaya bəyanatı” idi.Bəyanatda qondarma “Soyqırımçı Türklük” imicini yaratmaq yolunda Türk düşmənçiyinin sənədi idi. Bəyanatda 2 milyon çərkəzin “Rus çarlarından törətdikləri əməllərə görə” Türkiyəyə  mühacirət etdiyi,Şimali Qafqazda qalan 1 milyon çərkəzin  isə artaraq 24 oktyabr 1921-ci ilə qədər  3 milyona çatdığı bildirilirdi.Sonra isə  hesab əsas alınaraq bu ittiham irəli sürülürdü:”Türkiyəyə mühacirət edən 2 milyon çərkəzin indiyə qədər 3 dəfə artaraq 6 milyon olması lazım idi...Osmanlı hökumətinin inkar edilməsi mümkün olmayan pis idarəçiliyinin nəticəsində müxtəlif  şəkildə zülm və fəlakətlərə düçar edilən çərkəzlərin əhalisi 4 milyon artmamışdır” Demək,1921-ci ildə Şimali Qafqazda da 3 milyon çərkəz əhalisi var imiş. İndi bu nifaq sənədindəki yalana nəzər salaq.Əhalinin keçmiş Sovet İttifaqında 1970-ci ildə keçirilən siyahıya alınmasına görə, çərkəzlərin( adıgey,çərkəz,qabardin,abxaz,çeçen,inquş,avar,dargi,lak,ləzgi,tabasaran,aqul,rutul,saxur) ümumi əhali sayı 2.414.800 idi (Bax: Большая Советская Энциклопедия,11-й том,3-е издание,Москва,1973,стр.116) Əhalinin 1979-cu ildə keçirilən siyahıya alınmasında isə çərkəzlərin sayı 2.906.700 nəfərə çatmışdır (Bax.:Сoветсkий Энциклопедический Словарь.С изменениями и дополнениями.4-е издание.Москиа,1990,сс.5,9,10,18,22,363,493,503,693,705,1163,1310,1483,1505,1511) 1970 -ci ilə nisbətən əhali artımı 492 min nəfər olmuşdu.Ortaya tühəf bir mənzərə çıxır: necə olubsa,Şimali Qafqazdakı çərkəz mənşəli əhalinin  ümumi sayı 1921-ci ildə  3 milyon imiş ancaq 1979-cu ildə o 3 milyona çata bilməyib.58 il müddətində başa düşülməsi mümkün olmayan bir hadisədir.Bəs Türkiyədəki o 4 milyon hara qeyb oldu? Qurtuluş müharibəsinin davam etdiyi dövrdə  verilən Bəyanatda yunanlarla çərkəzlərin ümumi taleyindən “qardaşcasına”  bəhs edilməkdə idi. Bax, Orhan Pamuk öz yaxınlarından bayrağı alaraq qanuni varis olduğunu isbatlayacaqdı.Dünyada BMT-nin qəbul etdiyi “Soyqırım kriteriyaları” var,ay utanmazlar. Orhan Pamuk bir müddət də məzmunu təhrif edilən məfhumlarla- demokratiya,müasirləşmək (Avropalılaşmaq),liberallaşmaq və Qərbliləşmək kimi süni ibarələrlə mətbuatda, televiziya proqramlarında çıxışlar etdi.Bəli,bu məfhumlar onun üçün Türkləri,Türk dövlətini təhqir etmə  azadlığı demək idi. Xəyanət mükafatına dair xəbəri alan kimi din dəyişdirən- Enderun beyinli  özünə ziyalı deyənlərin,vətənsevərlik təqlidi edənlərin,manqurtların daxili dünyası  “Çırtma vurun oynasın,qazanda quyruq yağı” şənliyinə döndü.O dövrün məclis sədri Bülent Arınçın sevinci isə başından aşıb-daşsa da o,sevinc göz yaşları görünmədi,görünür,o yaşlar adamın ürəyinə axıb. Həmişə aktual olan suallardan biri belədir: mükafat onu qazanan adamı  şərəfə mindirir yoxsa mükafatı qazanan adam onu şərəfə mindirir? Şübhəsiz,mükafatı qazanan adamın onu şərəfə mindirməsini tərcih etmək daha yaxşıdır.Ancaq nə etməli? Mükafatı çirkləndirmələr də özünü göstərir.Mükafatı alanlar arasında ona şərəf verənlər isə azdır.Məsələn,dünyanın  hörmətli alimlərindən biri olan Aziz Sancar onu şərəfləndirən çox az adamdan biridir. Bəzi təbəqələr  Orhan Pamukun mükafata layiq görülməsini “Türkün ilk Nobel mükafatı”, “Türklərə ilk dəfə Nobel mükafatı qazandıran adam” şəklindəki şişirmə sözlərlə dəyərləndirməyə çalışdı.Həqəqətdə isə Türklərə ilk dəfə Nobel mükafatını Aziz Sancar qazandırdı.Gəlirinin az  olmasına baxmayaraq,professor Sancar qazandığı mükafatın pulunu da millətə verdi. 24 noyabr 2015-ci il.Məlum olduğu kimi,Rusiyanın SU 24 təyyarəsi  icazəsiz şəkildə Türkiyənin hava sahəsinə girdi.Rusiya təyyarələri ondan əvvəl də bir neçə dəfə belə icazəsiz hərəkətlər etmişdi.Türk pilotu rus pilota 5 dəqiqədə 10 dəfə xəbərdarlıq etsə də əks tərəf bunu nəzərə  almadı.Nəticədə Rusiya təyyarəsi düşürüldü,pilot vuruldu.Bu hadisənin  xəbəri çıxar-çıxmaz bir şair ortaya atılıb “Böyük rus millətindən üzr” başlıqlı  elegiya yazdı.Şübhəsiz ki,vurulan  pilotun xatirəsinə hörmətlə yanaşmaq lazımdır. Rusiya “intiqam almağın” ilk mərhələsinə başlamaqda gecikmədi.Hərbi-iqtisadi baxımdan Türkiyəyə qarşı bəzi maneələr,qadağalar tətbiq etdi.Xüsusilə,iqtisadiyyat sahəsindəki münasibətlərin böhran mərhələsinə daxil olmasından sonra Türkiyə vətəndaşları əməlli-başlı zərərə məruz qaldılar.Bundan da o tərəfə-təyyarənin düşürülməsinə və pilotun vurulmasına görə Türkiyə üzr istədi.Amma bu da kifayət etmədi.9 fevral 2017-ci ildə ruslar bilə-bilə 3 Türk əsgərini şəhid edib 11 əsgəri yaraladılar.Və bu qaranlıq hərəkətlərinə “səhv nəticəsində olub”- şəklində təqdim etdilər.Beləliklə, “intiqam alma”,  14 qurban “mərasimiylə” başa çatdı.O 14 əsgəri də ana doğmuşdu... Mosulda və Kərkükdə Türk abidələri,Türk izləri yox edildi,yüzlərlə yaşayış məntəqəsi –kəndlər və qəsəbələr yerlə bir edildil,minlərlə Türk həbs edilib,öldürüldü.Uzun sözün qısası,Mosul və Kərkük bölgələrində Türk varlığını yox etmək üçün insanlıqdan kənar işlər görülməkdədir.Mosul və Kərkük Türklərinin ağrı-acıları da  insan ağrı-acılarıdır.Həm də hücuma məruz qalan insanların... Yakutlar tab gətirilə bilinməyən,həddindən artıq əziyyətli həyatdan,ölkədə əhalinin  çoxluğunu təşkil edən rusların(onları Yakutiya torpaqlarının yeraltı sərvətləri bölgəyə gətirmişdi) onlara  yuxarıdan baxmasına görə 1986-cı ildə etiraz nümayişləri keçirəndə    sovet-rus vertolyotu onları gülləbaran edərək qana boyamışdı.Bu hadisəyə görə heç bir rus şairinin səsi də çıxmamış,demokratiya dəllalları, insan haqlarını dillərindən düşürməyənlər tut yemiş bülbül kimi susmuşdular.Öldürülənlər Türk mənşəli insanlar idi. Bununla bağlı mövcud olan  bir çox örnəkdən burada sadəcə ikisindən bəhs edəcəyəm. Türk əsgərlərinin başına çuval keçirilsin və ya keçirilməsin.Türk əsgərləri şəhid edilsin və ya  edilməsin.Türklərin yaşadığı kənd və qəsəbələr yandırılsın və ya yandırılmasın.Dövlətin başında duran ancaaq özü Türk olmayan şəxsin və ətrafının vecinədirmi? İmperializmin və onun əlaltılarının,onunla əməkdaşlıq edənlərin,din dəyişdirənlərin-Enderun zehniyyətlilərin,dönmə,dayaz beyinlilərin nümayiş etdirdiyi “hər işdə Türkü günahlandırmaq” prinsipinin açıq və gizli müxtəlif örnəklərini  ortaya qoyanlar bu gün Türkiyədə at oynadırlar. Ədəbiyyat sahəsində isə bunun parlaq örnəklərindən biri Orhan Pamkdur.Dönmə,din dəyişdirmiş,dayaz ziyalılar heç nəyi veclərinə almadan mürgüləyərək bu ziyalıların yanında yer tutan sizlər Orhan Pamuk nümunəsinin arxasından gedəcəksiniz.Bu,mükafatlı  işdir. Süni  sevgi  nağılı  Məlum olduğu kimi, kino rejissorlarının çəkdiyi sosial məzmunlu bir çox filmdə Türkiyəyə yuxarıdan baxma,kiçiltmə vərdiş halına gəlmişdi.Sonra serial-filmlər çəkilməyə başlandı.Din-millət dəyişdirmiş zehniyyətdə  olanlar və neqativ  niyyətli (hətta imkan olanda niyyətlərini açıq şəkldə nümayiş et etdirə bilirlər) film prodüserləri cəmiyyətə və insanlara mənfi təsir göstərməkdə və dünyaya baxışı dəyişdirməkdə gecikmədən xaricdən dəstək alıb müəyyən məqsədlərə xidmət edən serial filmlər çəkdilər. Bir vaxtlar TRT kanalında “İtən illər” adlı  cılız metodlardan istifadə edilərək çəkilən  bir serial filmi göstərilirdi.Sssenarisi bir mahnının  adından götürülmüş,məzmunu isə həqiqətləri təhrif edən bir serial.Dövlət küçələrdə itib-bata biləcək,oğru,narkotikaya mübtəla, çox vaxt mənfi vərdişlərə qurban gedə biləcək   kimsəsiz uşaqları qoruyub dəstəkləyərək təhsil vermiş,cəmiyyətə faydalı insanlar,vətəndaşlar yetişdirmişdir.Serialın ssenari müəllifləri və prodüserlərinə görə,vəziyyət belə deyilmiş,ömürlərin  itib-batan  illəri imiş.Türk ailəsinə meydan oxuyan ş hərəkətlər,uşaqlara ata-analıq etmiş yaşlı  insanların gözlərinin qabağında,evin içində “aşiq”lərin bir-birinə sarılması,bəzi hallarda çox açıq səhnələr... Tamaşaçılara bolqar kimi təqdim edilən obrazların (bir nəfərdən başqa-onun da “qorxulu” olması çox inandırıcı görünmür) dürüstlüyü,haqsevərliyi aşılanır (ey Todor Jivkov! Məzardan başını qaldır,və “Nə yaxşı işlər görmüşəm,çox razıyam”- söylə) Həqiqətdə isə bolqar mafiyası maska və göz boyamaq vasitəsidir.Uzun sözün qısası- bic və  hiyləgər şəkildə bir oyun nümayiş  etdirilməkdədir. Görəsən, “serialda banda-mafiya-dövlət əməkdaşlığına dair problem gündəmə gətirilir yoxsa dayaz yollarla bir sevgi hadisəsi təqdim edilir?”- sualı da qarşımızdadır.Ancaq suala gərək yoxdur,serial filmdə guya bir sevgi hadisəsindən  bəhs edilir. Sevgisi üçün boynuna üstündə xaç olan  boyunbağı asmaq isə bir ərəb əfsanəsindən (Şeyx Sənan və xristian qız) iqtibas edilərək o motivdən Türklüyə qarşı istifadə edilmişdir) Azərbaycan şair-dramaturqu Hüseyn Cavid müsəlman şeyxi  ilə xristian qızın məhəbbətinə dair əfsanəni əsas götürərək 1914-cü ildə “Şeyx Sənan”  faciəsini yazmışdır.Sənan Məkkənin  tanınmış bir   şeyxidir.Proseslərin irəliləməsi nəticəsində o,sarsılmaz bir sevginin qurbanı olur.Serialda Sənanın sevgilisi bolqar millətindən olub iki adı var.Pyesdə isə Şeyx Sənanın sevdiyi qız gürcüdür,onun da iki adı vardır(Tamara və Xumar) Serialdan fərqli olaraq,Hüseyn Cavidin əsərində erotik nüanaslar,təfərrüatlar yoxdur.Serialda realist-erotik,Hüseyn Cavidin əsərində isə təsəvvüf sevgisi əks etdirilir. Məhəbbətə dair süjetdən danışdıq.Filmdə məhəbbətə dair süjetin əks etdirilməsindən danışanda Qərbdə 1997-ci ildə çəkilən “Titanik” xatırlamamaq mümkün deyildir.Yüksək sevginin insanı heyrətə salan ifadəsi. Tanrıya şükür olsun ki,son vaxtlarda vətənsevərliyi,milləti,ictimai və fərdi həqiqətləri sənətin vasitəsiylə predmetiv şəkildə əks etdirən və sənətin ön plana çıxdığı seriallar da çəkilir. Nəhəng ayna eqoizmi Burada sənət dəyəri yüksək olmayan,dayaz, adi  ssenarili (dünyada məşhur yazıçı Çingiz Aytmatovun gözəl əsərindən başqa) filmlərin  ulduz aktrisası(bir vaxtların) Türkan Şoraydan da  bəhs edəcəyəm.Türkan Şoray asan yollarla ad çıxarmış və  incəsənəti az anlayan təbəqələrdə adı yayılmışdır.Buna baxmayaraq,özü barədə danışanda ağzına çullu dovşan sığmayaraq  özünə heyranlığın zirvəsinə çatır.Niyə çatmasın? Əl çalanlar,süni şəkildə tərifləyənlər  olan yerdə özlərini niyə zirvədə görməsinlər? Ancaq bu yazıda bizim məqsədimiz  Türkan xanımın kino aktrisası kimi yaradıcılığını sənət baxımından analiz edib qiymətləndirmək deyil.Əslində buna gərək də yoxdur. Əsas məqsədimizə uyğun olaraq və mövzumuzun davamı baxımından bir neçə il əvvələ qayıdacağıq.Hörmətli Türkan xanım 16 oktyabr 2006-ccı ildə “Sabah” qəzetinə verdiyi müsahibədə “Mən çərkəzəm” deyərək öz soyu və mənşəyi ilə öyünmüşdü.Öyünsün,buna deməyə sözümüz yoxdur.Ancaq var.Hakim millətin,yəni Türklüyün çətiri altında milli mənsubiyyət duyğusundan  məhrum qalmamaq hamının  haqqıdır.Türkan xanım sonra davam edərək şəxsi gözəlliyi ilə bağlı bəzi şeylər deyir:”Çərkəz qadınları öz  gözəllikləriylə məşhurdur.Əslində mənim də gözəlliyim çərkəz olmağımdan bəlli deyilmi?” İndi bu hikmətli söz, “dərin məzmunlu ifadə” üçün özümüzdən getməyimiz  lazım deyilmi? Türkan xanıma  bir “şeyi’ də izah etməyim lazımdır: milli mübarizə illərində Atatürkün əsgərləri İstanbulda yox,bir-birindən 100 kilometrlərlə  aralı olan cəbhələrdə yağışa-qara-qışa-qızmar günəşə məhəl qoymadan   düşmənlə boğaz-boğaza tutduğu   qanlı çarpışmalarda Vətən üçün canlarını vermişdi. Bundan əlavə,yuxarıda bəhs etdiyim 24 oktyabr 1921-ci il tarixli “Çərkəz millətinin ümumi bəyanatı”ndan bir hissəni də verirəm:”Digər tərəfdən,Mudros sazişindən sonra çərkəzlərin az qismi Anadolu inqilabçılarına (tamamilə səhv duyğu ilə) qoşularaq, bir növ,Mustafa Kamalın öz hökmranlığını qurmasında iştirak etsələr də Kamalistlərin  anti-humanist hərəkətlərini və səhv siyasətlərini  onlar da görüb  başa düşən kimi geri qayıdılması problem yaratmayan  qısa müddətdə peşmançılıq hiss edərək çərkəzlik yoluna geri qayıdıblar”   Hər şey açıq-aşkardır,elə deyilmi? İndiki halda burada əlavə şərhə və izaha nə ehtiyac var? Qurtuluş müharibəsi vaxtında çərkəz     Bəkir,çərkəz Əthəm,çərkəz İbrahim,çərkəz Qara Mustafa və çərkəz Rəşidin necə problemlər yaratdıqlarını bilmək üçün böyük Atatürkün “Nitq”ini oxumaq lazımdır. Aktrisa xanım sözlərinə davam edərək belə deyib:”.. çərkəz,yunan,kürd,laz- hamımız bir bütövük.Eyni torpaqlarda yaşayırıq,hamı bərabər hüquqludur” Düzdür,hamı bərabər  hüquqludur.Ancaq o biri xalqları sayarkən nyə qurucu Türkün adı yoxdur? Hamı bərabərdirsə,bu bərabərlik içində Türk yoxdurmu? Bəli,sizə görə çərkəz,yunan,kürd,laz –Türklükdən kənar bir bütöv yaratmaqdadır.Bunun da nəyə və nələrə işarə etdiyi açıq-aşkardır.Suflyorlarınızın sizə diqtə etdiyi belə dərin sözlər deməyiniz də məlumdur.Sizə,sizlərə şöhrətli olmağı,rahatlıq içində yaşamağın bütün imkanlarını Türklük verib,xanım! Dayazlığı xatırlatsam,bəlkə məni  “düşmənçilik etdiyimə”görə ittiham edəcəklər.Mənim qəti şəkildə belə bir niyyətim ola bilməz.Ancaq məni sıxma-boğmaya salanda    xatırlatmaq məcburiyyətində qalacağam.Türklər  təzyiqə,çətinliyə məruz qalıb kənardan gələnlərə həmişə qucaq açıb,onlara sığınma haqqı verib,hörmətlə yanaşıb hətta yüksək vəzifələr verib.Ancaq təəssüf ki,qucaq açmaq,hörmətlə yanaşmaq təzyiqdən qaçanlarda özlərinə heyranlıq,özlərini bəyənmə,özlərini üstün görmə düşüncəsi yaratdı. “Qucaq açmaq,hörmət etmək” bu şəkildə eqoizm  vasitəsinə çevrildi.Burada fransız səyyahı Jan Tevenonun  Türklər haqqında müşahidələrindən birini  sözlərimə əlavə etmək istəyirəm: “Müsəlman,xristian,yəhudi olmasının fərqi yoxdur-Türklər hamı üçün yaxşı şeylər istəyərlər” Bəli,bunları bir Türk yox,xristian bir fransız deyirdi.Düz təsbitə etiraz etmək mümkündürmü? Cılızlaşma Biz gənclərin  ürəyinin Türk sevgisiylə dolu olduğu 1974-cü ilin isti yay günləriydi.Ancaq o hərarəti Emel Sayının Bakının ən böyük konsert zalında oxuduğu mahnıların  hərarəti kölgədə qoymuşdu.Günortaya qədər və günortadan sonra gündə iki konsert olur,salon ağzına qədər dolurdu.Son dərəcə gözəl səs, sənətkarın bəyənilən görünüşü,mahnıların arasında müğənni xanımın alov dilimi kimi Türk qoxusu verən sözləri...Gözəl səs,bəyənilən görünüş,mahnılar,müğənninin danışığı və alqışlar ahəngdar bir bütöv yaradırdı.Təkcə konsert zalı yox,bütün Bakı Türk dünyasının coşqun və xoşbəxtlik bəxş edən  atmosferində idi.Bu möcüzəvi,görkəmli mənzərənin yaradıcısı  və ev sahibi Emel Sayın  idi.Sənətkar xanım Bakıdan İstanbula fateh kimi qayıtmışdı.Hətta o vaxt Emel Sayının Bakıdakı konsertlərini “Emel Sayın Bakıda inqilab etdi”- sözləriylə dəyərləndirlən də olmuşdu.Onun Bakıda verdiyi konsertdən sonra şəkilləri evləri,vitrinləri,ona yaraşan  yerləri bəzəmişdi. 2019-cu il,Emel Sayın.Türkiyə Cümhuriyyəti dövlətinin ən yüksək mərtəbəsinə gətirilməsinə baxmayaraq,Türklük məfhumundan xoşu gəlməyən adamın müraciətinə cavab olaraq tez-tələsik onun  təşkil etdiyi mərasimdə iştirak etdi və yanında durdu.Şübhəsiz, Balkanları fəth edən ulu babalarını unudaraq. Alqışlamaq mərasimindən kənarda qalmaq “Dövlət sənətçisi” adını daşıyan bir  müğənniyə yaraşardımı?  “1974-cü ilin o yay günlərinə, fateh kimi geri qayıtmağa heyf”- demək istəyirəm.Ancaq namizəd göstərdikləri adamın yolu yarıda qaldı.”Sivasın bağları göründü” Ancaq buna qanımızı qaraltmamaq lazım gələcək.Bundan sonrakı seçkidə  daha ağıllı hərəkət edər (süddən ağzı yanan qatığı üfləyərək yeyər) və onun şan-şərəfinə bu dəfə İzmir marşı çaldırılar. Türkcədə “yemləmə” məfhumu var.Sözün gəlişi,”yemləmə mətbuat” Mən sənətkarın gözəl səsini,uca sənətini heç cür bu məfhuma uyğun görə bilmərəm.Gözəl səsi olan müğənni  uyğun görəndə bunu özünə yaraşdıra bilir.Bunda bir problem yoxdur.Məşhur bir sənətkarın (məşhurlaşmış hər hansı peşə  sahibi olsun-fərq etməz) şəxsi həyatı da diqqəti cəlb edər.Məşhur bir şəxsin başqa millətdən  və ya dindən olan biriylə evlənməsi də.Xüsusilə,ərə gedəndə.Bəlkə “Sən də ağ etmə,sənətin,sənətkarın milliyyəti olarmı?”- deyəcəksiniz.Başqa millətlər (məsələn,ingilis,yunan,yəhudi..)- başqa şeydir.Onlar başqa bir milliyyətə və ya dinə mənsub olanları özlərininki kimi qəbul edə bilirlər.Amma biz bunu edə bilmərik, etmək istəmərik. Məlumdur ki,kino aktrisası Filiz Akının keçən əsrin 60-70-ci illərinin film ulduzlarından biri kimi tanınırdı.O,ikinci dəfə yəhudi mənşəli bir adama(Fransa vətəndaşı) ərə getmişdi.Evlənərkən yəhudi dinini qəbul edərək yəhudi olduğu dillərə  düşmüşdü.Başqa sözlə desək,müsəlmanlıqdan çıxıb başqa bir dini qəbul etdiyi üçün,islam ənənəsinə görə,”mürtəd” olmuşdu.Belə görünürdü ki,ərinin dini və milliyyəti Filiz Akının xoşuna  gəlmişdi.Bir müddət sonra bu nigah sona çatmış və Filiz Akın Türk milliyyətindən olan bir vətəndaşla evlənmişdi.Yəhudi dininə mənsub bir insan kimi. Bu iki qadını müqayisə edəndə ortaya özlüyündən bir sual çıxır: görəsən,Emel xanım da bir əcnəbiylə evlənəndə dinini dəyişdirib  təzə ərinin dinini qəbul etmişdimi? Alqışlama mərasiminə hansı dinə mənsub  insan kimi getmişdi? Əlbəttə,Emel xanım da istədiyi kimi ərə getməkdə sərbəstdir.”Mürtəd” olsun və ya olmasın.Bundan kimə nə? Bu dünyada hər şey olur hətta yaş artanda insan ağlını da itirə bilir. Bir maraqlı məsələ də var.Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi,kino aktrisası Türkan Şoray “Mən də çərkəzəm”- deyərək özünün çərkəz mənşəli olmasıyla öyünür,onun çox həm də çox şişirilən gözəlliyinin çərkəzlərə məxsus olduğu bir  cəhət olduğunu vurğulayır.Emel Sayın isə  sanki öz mənşəyindən  uzaqlaşıb  və ya milli kimliyini şüur altına dəfn edib.Belə məlum olur ki,Osmanlı dövründəki “öyrəşmişlik” hələ də həyatını davam etdirməkdədir.İnsan  bu halda  “Yoxsa bu  durum,yəni, “millətaltı” kimlik (və ya mikromilliyyətçilik”) ilə  unutmağın,hürkəkliyin tablosunu çəkirmi?”- sualını  verməkdən özünü saxlaya   bilmir. Türk qadını   Bildiyimiz kim,lap qədim çağlardan bəri Türk ailəsində və cəmiyyətində qadın çox şərəfli yer tutmuşdur.Həyatın bütün sahələrində Türk qadını kişinin yanında ağ üzlə getmiş,iffət,dürüstlük,əmək simvolu kimi hər kəs qadına hörmət bəsləmiş,ona daim etimad  edilən insan kimi yanaşılmışdır.İslamdan əvvəl Türk cəmiyyətində qadının misli-bərabəri olmayan yeri heç bir başqa ölkəylə müqayisə edilməz dərəcədə yüksəkdə olmuş,qadın cəmiyyətdə örnək rolunu oynamışdır. Müsəlmanlığın qəbul edilməsindən sonra şərtlərə uyğun məhdudlaşdırmalar,zaman keçdikcə əcnəbi mədəniyyət normalarının c yerləşməsi  belə  Türk  qadınının ailə və cəmiyyətdəki hörmətli mövqeyinə,müsbət imicinə kölgə sala bilməmişdir.Türk qadınına cəmiyyətdə göstərilən hörmət ilə o biri müsəlman ölkələrindəki qadının vəziyyəti  müqayisə ediləndə çox ciddi fərqlərin müşahidə edildiyini  qərbiçiliyə salmaq olmaz (təəssüf ki,bəzi əcnəbi təsirləri hələ də aradan qaldırmaq mümkün olmamışdır) Türk qadınlarının gözəlliyi dillərə dastan olmuşdur.Cild-cild kitablara sığmayan bəzi örnəklərdən burada bəhs edəcəyik. İtaliya səyyahı Marko Polo 1271-1275-ci illərdə Orta Asiyadan Çinə getmişdi.O,uzun müddət davam edən səyahətinə dair qeydlərinin əks edildiyi “Kitab”ında “Türk qadını dünyanın ən təmiz qadınıdır”- yazmışdır.”Ay üzlü,badam gözlü”  Türk qadınının gözəlliklərindən orta əsr mənbələrində də tez-tez bəhs  edilmişdir.İran ədəbiyyatında bir müddət  “Türk” sözünün “gözəl insan” mənasında işlədildiyini də  bilirik.Bu məna məşhur İran  şairi Hafiz Şirazinin  (XİV əsr)  bir  qəzəlindəki beytdə bu şəkildə ifadə edilir:  Əgər on Törk-e Şirazi bədəstarəd del-e mara Be hal-e  Hinduyeş behşəm Səmərqəndü Buxarara Tərcüməsi: Əgər o Şirazın  gözəli mənim ürəyimi ələ keçirsə O hindi xalına Səmərqənd ilə Buxaranı ənam verərəm. İngilis qadın yazıçısı Leydi Montaqunun əri 1716-1727-ci illər arasında Britaniyanın Türkiyədəki səfiri vəzifəsini tutub.Bu müddətdə Leydi Montaqu rrəfiqələrinə və dostlarına Osmanlı cəmiyyətinin həyatı,Türk qadınlarının vəziyyətinin təfərrüatları barədə məktublar yazmış,sonradan bu məktublar və xatirələr  bir yerə yığılaraq kitab halında çap edilmişdir. Leydi Montaqu  xatirələrində Türk  qadınlarını bu şəkildə xarakterizə etmişdi:” Türk qadınlarının ən bpyük  bəzəyi- Türk olmalarıdır” İngilis səyyahı C.S.Bakinqem 1816-cı ildə Suriya,İraq və Şərqi Anadolu Türkmənləriylə görüşmüş,onlarla bağlı əldə etdiyi məlumatları və fikirləri yazmışdır.Xüsusilə,onun Türkmən qadınları haqqındakı məlumatları çox təsirlidir.Bakinqem,Türkmən qadınlarının  qürur duymamız lazım olan xaraktersitikalarını bu sözlərlə ifadə edib:” Türkmən qadınları həqiqətən gözəldir.Onların heç biri yaşmaq taxmır. Üzlərində həmişə xoş görüntü var.Bunlardan başqa cəzbedicidirlər və son dərəcə gözəl geyinirlər” İngilis səyyahı Türkmənlərlə ərəblər arasında da  müqayisə  aparıb.Onun Türkmən kişilərini təqdimindən,onlar barədə dəyərləndirmələrindən sonra qadınlar haqqındakı bu sözləri gəlir:”Onlar (Türkmən qadınları-E.C.) ümumilikdə sağlam,təmiz,mehriban, gözəldirlər və gözəl geyinirlər.Onlar ərəb qadınları kimi göy boyalar sürtərək üzlərini kifirləşdirməzlər və həmçinin, ərəb qadınları kimi üzlərini örtməzlər” Həmişəki kimi ən axırda yenə də Atatürkə müraciət edəcəyik.Çünki taleyimizə bu yazılıb.Bildiyimiz kimi, Atatürk, başlatdığı inqilabi həmlələrlə,Türklüyün şanlı tarixini canlandırmağı, Türk mədəniyyətini bütün təfərrüatıyla aydınlığa qovuşdurmağı,Türklüyü onun   haqqı olan ucalıqlara  çatdırmağı və Türkiyə Cümhuriyyətini hər sahədə qüdrətli qılmağı qarşısına məqsəd qoymuşdu. O,bu məqsəd uğrunda müxtəlif vasitə və metodlardan istifadə etməyə çalışırdı.Gözəllik müsabiqəərinə də bu prizmadan yanaşırdı. 1932-ci ildə Keriman Halis “Dünya gözəli” seçildi.Atatürk bu qalibiyyətə görə verdiyi müsahibədə  qürurla  deyirdi: Türk   soyu  dünyanın ən gözəl soyudur. Təəssüf ki,yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi,artıq Türk dünyası miqyasında Türk ailəsi və Türk qadını imperializmin zehniyyətini,imperializmin yerli əməkdaşlarının,xaricdən idarə edilən əlaltılarının hücumları qarşısında müdafiəsiz qalmışdır. Türk  gözəli Nəğmələr uçuşan,günəşlər doğan Xoşbəxt  ənginlikdir  uzay(səma) gözlərin “Çox gözəl”   deyirdi   göydə dolu ay  Çox  gözəl  her gün her ay gözlerin.   Bəzən  həndir-hamar  yolu  illərin Dərdi acı olur yetim yolların Gözləsə üstündə çətin  yolların Edər çətinləri qolay (asan) gözlərin   Öz soyundan  gələn bənzərsiz  varlıq O baxışlar ilə  cənnətə vardıq Fateh sarayları küskündür  artıq Qurub könüllərdə   saray gözlərin   Eşqi  sular  da alovlandırır Oyadıb alpları atdan endirir Ən gözəl gözləri  baş da əydirir O Turan gözlərin  olay  gözlərin.   Türkcədən tərcümə İlkxeber.org-undur.

---