Bu gün dünya şöhrətli hüquqşünas alim, Azərbaycanın Əməkdar hüquqşünası, hüquq elmləri doktoru, professor İlham Rəhimovun 70 illik yubileyidir. Yubiley ərəfəsində ilk sürpriz təbrik və yubiley hədiyyəsi Prezidentdən gəldi. Yanvar 13-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə İlham Məmmədhəsən oğlu Rəhimov Azərbaycan Respublikasında hüquq sahəsində uzunmüddətli səmərəli fəaliyyətinə görə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edildi.

                                       ***

İlham Məmmədhəsən oğlu Rəhimov 14 yanvar 1951-ci ildə Tovuz rayonunda anadan olmuşdur. 1970-ci ildə Leninqrad Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olmuş və 1975-ci ildə universiteti müvəffəqiyyətlə bitirmişdir. Bu məşhur elm və maarif mərkəzində təhsil alarkən, yalnız çalışqanlığı və iti zəkası ilə deyil, həm də əla analitik iş qabiliyyəti ilə professor-müəllim heyətinin diqqətini çəkmişdir. Bu şəxsi keyfiyyətlərini nəzərə alaraq, İlham Rəhimov universiteti bitirdikdən sonra aspiranturaya qəbul olundu. Aspirantura hazırlığını Cinayət Hüququ kafedrasında keçmiş və orada tanınmış alim, professor Nikolay Aleksandroviç Belyaevin rəhbərliyi altında hüquq elmləri namizədi dərəcəsini almaq üçün dissertasiya hazırlamış və 27 yaşı tamam olmamış 1978-ci ildə onu mükəmməl şəkildə müdafiə etmişdir.

Azərbaycana qayıtdıqdan sonra Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə və Hüquq İnstitutuna qəbul edilmiş və burada bir neçə il müxtəlif vəzifələrdə çalışmışdır. 1980-ci ildə İ.M.Rəhimov ölkənin Ədliyyə Nazirliyinə dəvət edilmiş və 1996-cı ilə qədər orada müxtəlif rəhbər vəzifələrdə çalışmışdır - şöbə müdiri, qanunvericilik şöbəsinin müdiri, məhkəmə ekspertizası, kriminologiya və kriminalistika problemləri üzrə Elmi-Tədqiqat İnstitutunun direktoru, eyni zamanda nazirlik kollegiyasının üzvü və Azərbaycan Hüquqşünaslar Birliyinin sədri olmuşdur.

Ədliyyə Nazirliyində rəhbər vəzifələrdə praktiki işi I.M. Rəhimov üçün nəticələri monoqrafiya və dərsliklər də daxil olmaqla onlarla çap olunmuş elmi əsərlərdə əksini tapmış fundamental tədqiqatlar aparmağa ciddi maneə olmadı. Bu tədqiqatın kulminasiya nöqtəsi 1987-ci ildə Leninqrad Dövlət Universitetində müdafiə etdiyi doktorluq dissertasiyası oldu.

Burada bir qeyd etmək lazımdır. Həqiqət budur ki, Sovet dövründə elmi ictimaiyyətdə gizli bir göstəriş var idi: yalnız qırx yaş həddini keçmiş tədqiqatçılar doktorluq dissertasiyası müdafiə edə bilərlər. İ.M.Rəhimovun doktorluq dissertasiyası isə hələ 35 yaşı tamam olmamış müdafiəyə hazır idi.

 Bu gün professor N.A.Belyaevin gənc doktorant İ.M.Rəhimova doktorluq dissertasiyası müdafiə etməyə imkan yaratmaq üçün il ərzində sovet bürokratlarının qapısını döyə-döyə maneələri hansı çətinliklərlə dəf etdiyini sözlə izah etmək çətindir. Ancaq elmi mühitdə şübhəsiz nüfuza malik olan, illər ərzində Böyük Vətən Müharibəsində iştirak edib orden daşıyan kəşfiyyatçı, qvardiya çavuşu N.A.Belyaevin döyüşlərdə qazandığı möhkəmlik və təkidlilik nəticədə öz bəhrəsini verdi - 1987-ci ildə, 36 yaşı tamam olmayan yubilyarımız doktorluq dissertasiyasını uğurla müdafiə etdi və postsovet məkanında ən gənc hüquqşünas kimi hüquq elmləri doktoru elmi dərəcəsini aldı. Onun müdafiə etdiyi doktorluq dissertasiyası “Azadlıqdam məhrumetmənin effektliyi və onun artırılması yolları” adlanır. İ.M.Rəhimov azadlıqdan məhrum olan insan, doğrudanmı, islah oluna bilər sualna belə aydnlıq gətirir: “Mən sovet dövründə sübut etmişəm ki, azadlıqdan məhrum olunan şəxsi islah etmək olar. Bilirsiniz, o vaxt yalnız sovet ədəbiyyatı oxuyur, ondan yararlanırdıq. Sovet dövründəki islah əmək müəssisələrində azadlıqdan məhrum olunan insanları əməyə cəlb edirdilər. Amma indi bu, çox çətin məsələdir. Elə bir şərait yoxdu ki, islah əmək müəssisələrində onları əməyə cəlb etsinlər. Əmək olmayan yerdə islahdan söhbət gedə bilməz. İnsan özü özünü islah etməlidir”.

***

Professor Rəhimov kimi nəzəri kriminologiya və cinayət hüququ sahəsində tanınmış bir şəxsin elmi işi haqqında yazmaq, hər birimizin onu neçə ildir tanımağımıza baxmayaraq olduqca çətindir. Burada məsələ onun elmi-tədqiqat fəaliyyətinin çoxyönlülüyündədir. Bəlkə də, yerli hüquqşünas alimlər arasında professor İlham Rəhimov qədər cinayət hüququ elminə o qədər yenilik gətirmiş ikinci adam tapmaq çətindir. Məsələn, onun bilavasitə Azərbaycanda elmi rəhbərliyi altında 2019-cu ildə dünyada ilk dəfə bənzərsiz bir texnologiya “Optimal cəza tədbirinin təyin edilməsi üçün elektron sistem” (qısaldılmış “Elektron ədalət tərəzisi”) hazırlanmışdır.

Dünyada analoqu olmayan bu texnologiyanın məhkəmələrin fəaliyyətində tətbiqi, ölkədə cəza təyini üzrə vahid məhkəmə təcrübəsini formalaşdırmağa, qısa müddət ərzində əsassız olaraq sərt və yüngül məhkəmə hökmlərini minimuma endirməyə, cinayət işləri üzrə ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində məhkəmə qərarının nəzarətsiz həcmini və sərhədlərini tənzimləməyə, məhkəmə tərəfindən cəza təyin edilərkən ədalət pozuntularının və sui-istifadə hallarının qarşısını almağa və s. imkanlar üçün yol açacaq. Bu yenilikçi texnologiya çərçivəsində cəza təyini qaydalarının rəsmiləşdirilməsində əsrlər boyu davam edən ədalət problemlərindən biri də həll edildi.

Professor İ.M.Rəhimovun “Cəzanın bilinməyən tərəfləri və mövcudluğunun sirləri” cinayət hüququ nəzəriyyəsində prinsipial yeni doktrinanın, “Cəza əxlaqı haqqında” elmin inkişaf etdirilməsində rolu əvəzsizdir.

Çoxsəviyyəli elmi yaradıcılığının fenomeninin qeyri-adiliyinə görə onun şifrəsini açmaq çətindir. Məsələ bundadır ki, professor İ.M.Rəhimovun demək olar ki, hər bir əsəri məna yaradan bir xarakter daşıyır, nəzəri və hüquqi düşüncənin bir xəzinəsidir və cinayətkarlıq elminin müəyyən mürəkkəb problemlərinin həlli üçün hazırladığı reseptlər orijinallığı ilə seçilir.

Elmi yaradıcılıq illəri ərzində o, iki yüzə yaxın elmi əsərini nəşr etmişdir ki, bunların da əhəmiyyətli bir hissəsi xarici nüfuzlu hüquqi nəşrlərdə çap edilmişdir. Bunların arasında az araşdırılmış cinayət və cəza məsələlərinə həsr olunmuş ondan artıq monoqrafiya var. Bu kitabların əksəriyyətinin özəlliyi ondadır ki, hər birində müəllif ayrı-ayrı böyük problemləri araşdırmasına baxmayaraq, bütövlükdə eksponensial effekt yaradırlar, bunun sayəsində yalnız ikinci monoqrafiyanı oxuduqdan sonra müəllifin birinci monoqrafiyada irəli sürdüyü fikirlərin miqyasını və dərinliyini, üçüncüsünü oxuduqdan sonra isə ikinci monoqrafiyada əks olunan müddəaların artan fundamentallığını dərk edirsiniz və s.

İ.M.Rəhimovun əsərlərinin belə bir süjet-kompozisiya vəhdəti onda görünür ki, müəllif bu kitabları yazmazdan əvvəl özü üçün zehni olaraq onların substansiyaları (bu halda cinayət və cəza) üçün universal bir matris formalaşdırır ki, bu da ona bu kitablar üzərində işləmə prosesində bir tərəfdən tədqiq edilən mövzuların üzvi bütövlüyü və məntiqi ardıcıllığını, digər tərəfdən isə kitabların struktur elementlərinin vahid müəllif niyyəti ilə qarşılıqlı əlaqəsi və tutarlılığını təmin etməyə imkan verir. Son illər  davamlı olaraq “Cinayətkarlıq  və cəza” (2012), “Cinayət və cəzanın fəlsəfəsi” (2013) , “Cəzanın əxlaqiliyi haqqında” (2016), “Ölməz ölüm cəzası” (2018), “Din və cəza” (2020)  adlı kitablarını yazıb. Bir çox monoqrafiyaları İngiltərə, Bolqarıstan, Almaniya, İsrail, İtaliya, İran, Çin, Qırğızıstan, Türkiyə, Rusiya, Qazaxstan və digər ölkələrdə yenidən çap olunmuşdur. Yeri gəlmişkən, İlham müəllim elmlə məşğul olmağı bütün məşğuliyyətlərdən üstün sayır: “Mən özümü həmişə elm adamı kimi hiss etmişəm və edirəm, elmi nailiyyətlərimdən daha çox ləzzət alıram. Hər dəfə yeni kitabım çıxanda inanın ki, çox böyük zövq alıram”.

Professor İ.M.Rəhimovun elmi kadrların hazırlanmasında töhfəsi əvəzsizdir. Onun rəhbərliyi altında onlarla məzun və doktorant həm Azərbaycanda, həm də digər ölkələrdə namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını uğurla müdafiə etmişdir. O, Azərbaycanın məhkəmə sistemində islahatların ilk konsepsiyasının (1993), cinayətkarlıqla mübarizə üzrə dövlət proqramının (1994) müəllifidir və s.

İ.M.Rəhimovun sayəsində Azərbaycan tarixində ilk dəfə Bakının mərkəzində "Hüquq ədəbiyyatı" ixtisaslaşdırılmış kitab mağazası açıldı. Bu gözəl və rahat hüquq təhsili guşəsinin özünəməxsusluğu yalnız orada satılan kitabların tematik çeşidində deyil, ilk növbədə, aztəminatlı müəllim və şagirdlərin pulsuz kitablarla təmin olunmasında görünür. Bu barədə özü belə deyir: “Həmin kitab evinə başqa ölkələrdə çap olunmuş kitabları gətizdirirəm. Əlaçı tələbələrə, professorlara kitablar böyük güzəştlərlə verilir. Yetər ki, tələbə oxuduğu ali məktəbdən əlaçı olmasını təsdiqləyən sənəd gətirsin. Amma nədənsə kitaba maraq azalıb və bu hal getdikcə artır.

Bu gün əksəriyyət elmin ləzzətini bilmir, bunu dadmaq istəmir. Mən ona görə oxumuram ki, desinlər güclü alimdir, ona görə elmlə məşğul oluram ki, bundan özüm zövq alıram”.

İstedadlı bir elm adamı olan İ.M.Rəhimov eyni zamanda uğurlu bir iş adamıdır, və bu da ona aztəminatlı müəllim və tədqiqatçılara müntəzəm dəstək verməyə, bir çoxunun xarici ölkələrin universitetlərində təhsil haqqını öz hesabına ödədiyi tələbələrin təmənnasız bir himayədarı olmasına imkan verir.

Professorun yaxşı əməlləri ən çox koronavirusun Azərbaycanda yayılmasının ilk günlərində özünü büruzə verdi. Beləliklə, o iş ortaqları ilə birlikdə ölkənin səhiyyə orqanlarına on müasir xüsusi təcili yardım maşını alıb hədiyyə etdi, Koronavirusla Mübarizəyə Dəstək Fonduna bir neçə milyon manat ayırdı, 44 günlük Vətən Müharibəsi zamanı isə onlarla şəhid əsgərlərin ailələrinə, bu müharibədə yaralanan hərbi qulluqçulara maddi dəstək göstərdi, onların uşaqları üçün yetkinlik yaşına çatana qədər təqaüd təyin etdi.

İlham Rəhimovun bu və bir çox digər yaxşı əməlləri bu gün onu Azərbaycan tarixində Aşurbəyov, Tağıyev, Muxtarov və s. bu kimi görkəmli xeyriyyəçilər cərgəsinə daxil etdi.

 Hüquq elmində göstərdiyi xidmətlərə, irimiqyaslı xeyriyyəçilik və ictimai fəaliyyətinə görə professor İ.M.Rəhimov "Beynəlxalq İnsan Hüquqlarını Müdafiə Komitəsi" Fransız Beynəlxalq Assosiasiyası tərəfindən birinci dərəcəli "Aypara və Ulduz" beynəlxalq ordeninə, Beynəlxalq "Aypara və Ulduz" ordeninin kavaler adına layiq görülmüşdür (2011), o, Albert Eynşteyn Beynəlxalq Fondunun laureatıdır (2014), Qara və Xəzər dənizləri Hövzəsi Ölkələri arasında Beynəlxalq Əməkdaşlıq Fondunun fəxri mükafatına (2014), Bolqarıstan Elmlər Akademiyasının ən yüksək "Doktor Honoris Kauz" mükafatına (2014) və demokratik cəmiyyətin yaradılmasına və qanunun aliliyi institutlarının inkişafına verdiyi töhfəyə görə ən yüksək hüquq mükafatı olan “Femida” mükafatına (2015) layiq görülmüşdür, Rusiya Federasiyası İstintaq Komitəsi Akademiyasının (2016) və bir çox digər xarici ali təhsil müəssisələrinin fəxri professorudur, "Vəkilliyin İnkişafına Töhfəsinə görə" Rusiya Hüquqşünaslar Gildiyasının fərqlənmə nişanı ilə təltif olunmuşdur (2016), Rusiya-Azərbaycan və Türkiyə-Azərbaycan əlaqələrinin dərinləşdirilməsi sahəsindəki xidmətlərinə görə Mahmud Kaşqari adına Beynəlxalq Fondun mükafatına layiq görülmüşdür (2017) və s.

2011-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamları ilə İlham Məmmədhəsən oğlu Rəhimov hüquq sahəsində göstərdiyi uzunmüddətli fəaliyyətinə görə Azərbaycanın Əməkdar hüqüuqşünası fəxri adına layiq görülüb, 2021-ci ilin yanvarında isə Azərbaycan Respublikasında hüquq sahəsində uzunmüddətli səmərəli fəaliyyətinə görə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilib.

***

P.S. Azərbaycanın dəyərli ziyalısı, professor İham Rəhimovu 70 illik yubileyi münasibətilə “İlkxeber.org” saytının kollektivi də təbrik edir.İlham Rəhimov hər zaman Azərbaycanın milli maraqları uğrunda əlindən gələni edib, bu istiqamətdə səmərəli fəaliyyət göstərib. İlham Rəhimovun ölkəmiz və xalqımız üçün görə biləcəyi işlər hələ çoxdur və  inanırıq ki, onun fərdi potensialı bütün bu işləri həyata keçirməyə imkan verəcək. Arzu edirik ki, dövlətimiz, eləcə də cəmiyyətimiz dəyərli ziyalımızın bu potensialından maksimum yararlanacaq.                

Bir daha azad mətbuatın dostu olan hörmətli İlham Rəhimovu yubileyi münasibəti ilə kollektivimiz adından təbrik edirik, ona cansağlığı və uğurlar arzulayırıq.

“İlkxeber.org”